Siemaszko Antoni Józef (1861–1924), aktor, reżyser. Ur. 17 II w Krzewinie koło Poniewieża (gub. kowieńska), pochodził z rodziny ziemiańskiej (jak się zdaje, zubożałej). Był synem Józefa i Hiacynty z Kukiewiczów.

S. ukończył gimnazjum w Kownie, w r. 1879 uczęszczał do szkoły dramatycznej Emila Derynga w Warszawie, debiutował na popisie 21 VI t.r. w Teatrze Granzowa jako Kalasanty w «przysłowiu dramatycznym» Józefa I. Kraszewskiego „Kosa i kamień”. T.r. wyjechał z zespołem Derynga na prowincję, występował m.in. w Łodzi i Płocku. Na sezon 1881/82 został zatrudniony w Warszawskich Teatrach Rządowych, a w sezonie 1882/83 był aktorem w Petersburgu w zespole Józefa Teksla i Feliksa Wesołowskiego. Od 7 VI 1883 i w sezonie 1883/84 występował w teatrze krakowskim, z jego zespołem grał także w lecie 1883 w Tarnowie. Na sezon 1884/85 został zaangażowany do teatru lwowskiego, a na lato 1885 do warszawskiego teatrzyku ogródkowego «Eldorado». Od 7 XI 1885 do grudnia 1893 był znów członkiem zespołu teatru krakowskiego.

W tym okresie wyjeżdżał S. na występy gościnne do Warszawskich Teatrów Rządowych (lipiec 1886, 1887, 1888, 1893), Lublina (1888), Poznania (kwiecień 1891) i Lwowa (wrzesień 1893). W sezonie 1893/94 (od grudnia 1893) był członkiem zespołu teatru lwowskiego, później – jak się zdaje – gościnnie występował w Poznaniu. Od września 1894 znalazł się znów w teatrze krakowskim, gdzie występował do 31 X 1900, grając również gościnnie w Warszawskich Teatrach Rządowych (17 VII – 25 VIII 1895) i w Poznaniu (maj 1897). W l. 1900–6 był zaangażowany w Warszawskich Teatrach Rządowych (Teatr Rozmaitości), w sezonie 1906/07 w Teatrze Małym w Warszawie, a w sezonie 1907/08 – jako reżyser – w amatorskiej Trupie Dramatycznej Kijowskiego Polskiego Tow. Miłośników Sztuki. We wrześniu 1908 występował gościnnie w krakowskim Teatrze Ludowym, w sezonie 1908/09 pracował jako aktor i reżyser w teatrze łódzkim. W l. 1909–14 był znów aktorem teatru krakowskiego, a w l. 1909–11 uczył ponadto gry scenicznej w krakowskiej szkole aktorskiej Kazimierza Gabryelskiego, w Krakowie występował także w r. 1913 w humorystyczno-satyrycznym repertuarze estradowym w ramach cotygodniowych tzw. czarnych kaw w hotelu Pollera.

W czasie pierwszej wojny światowej S. walczył w szeregach II Brygady Legionów Polskich, dosługując się stopnia kapitana i odznaczenia Krzyżem Walecznych. W sezonie 1918/19 należał do zespołu Teatru Polskiego w Łodzi, a w l. 1919–23 warszawskiego Teatru Polskiego. W styczniu 1921 występował gościnnie w Bydgoszczy.

S. nie miał korzystnych warunków zewnętrznych; był przede wszystkim aktorem charakterystycznym. Ceniono zwłaszcza jego role komediowe: «siłę komiczną miał fenomenalną. Rola niejako sama mu się stawiała paroma improwizowanymi rysami. Kilkoma pozornie nic nie znaczącymi kreskami umiał na twarzy swojej narysować doskonały portret odtwarzanej postaci» (P. Owerłło). Ale i w tym zakresie jego początki były trudne: wg Stanisława Pepłowskiego na scenie teatru lwowskiego w sezonie 1884/85 jeszcze «nie posiadał ani siły komicznej, ani humoru» i wybił się dopiero w Krakowie w l. 1885–93, wówczas to «należał do dwóch–trzech najbardziej estymowanych aktorów, estymowanych u publiczności, u dyrektora i w prasie» (A. Grzymała-Siedlecki), a Stanisław Koźmian osądził, że «umie grać w stylu utworu». Później jednakże rozwojowi jego talentu stanęły na przeszkodzie wrodzona niechęć do systematycznej pracy, ciągłe zmiany teatrów, a wreszcie «niemalże obłędna namiętność do grania w ruletkę z nieodstępną nadzieją zbogacenia się» (Grzymała-Siedlecki) i związane z nią kłopoty pieniężne.

S-ce udawały się najlepiej postaci «kontuszowców i szlachciców z nowszej komedii. Utracjusze, letkiewicze, bracia-łaty, skarlałe typy, bankruci-szlagoni, cały ten deklasujący się świat polsko-ziemiański miał w nim doskonałego odtwórcę» (Owerłło). Tu należały role w komediach A. Fredry (m.in. Papkin i Cześnik w „Zemście”), tytułowa w „Panu Damazym” i Dzieńdzierzyńskiego w „Rozbitkach” J. Blizińskiego, Teofila w „Głupim Jakubie” T. Rittnera, Klepackiego w „Wicku i Wacku” Z. Przybylskiego. Do wybitnych kreacji S-i należały także postacie z dramatów G. Zapolskiej: Szwarcenkopf w „Małce Szwarcenkopf”, Stary Firułkes w „Jojnem Firułkesie”, Dulski w „Moralności pani Dulskiej”, Daum w „Pannie Maliczewskiej”, kapitan Agatonoff w „Tamtym”, a ponadto Jukli w „Sędziach” S. Wyspiańskiego. S. występował także w sztukach W. Shakespeare’a (np. Spodek w „Śnie nocy letniej”, Poloniusz w „Hamlecie”, Shylock w „Kupcu weneckim”) i w polskim dramacie romantycznym: m.in. Grabiec w „Balladynie”, Major i Rzecznicki (wg Grzymały-Siedleckiego «najsubtelniej ujęta Siemaszki rola») w „Fantazym” J. Słowackiego, Bajkow w „Dziadach” A. Mickiewicza.

W r. 1913 S. zagrał w filmie, a mianowicie w komedyjce „Przygody pana Antoniego” (reż. Wiktor Biegański), po wojnie grał epizodyczne role: w „Panu Twardowskim” (1921, reż. W. Biegański) i w „Karczmie na rozdrożu” (1923, reż. Zygmunt Wesołowski).

S. był autorem kilku sztuk teatralnych, a mianowicie m.in.: dramatu w 5 aktach Półświat półświatem, czyli Pomyłka młodości (napisany ok. 1880, nie wyst.), komedii w 5 aktach Pan Wołodyjowski (wg powieści H. Sienkiewicza, wyst. Kraków 1889), krotochwili w 1 akcie Monogram (Kr. 1891, wyst. Kraków 1893), krotochwili w 3 aktach Mąż w powijakach (wyst. Lwów 1894). Dla potrzeb teatrów przełożył z francuskiego i rosyjskiego kilka sztuk. Był członkiem zasłużonym Związku Artystów Scen Polskich. Zmarł w Warszawie 24 X 1924; został pochowany na cmentarzu Powązkowskim.

W małżeństwie z Wandą z Sierpińskich (zob. Siemaszkowa Wanda) miał troje dzieci: synów Józefa i Wojciecha (zm. 1920), pporucznika 2. P. Ułanów im. J. Dwernickiego, oraz córkę Marię, zamężną za Kazimierzem Klingiem.

Estreicher w. XIX, Wyd. 2, V 153; Bibliogr. dramatu pol., I–II; Hahn W., Shakespeare w Polsce, Wr. 1958; Stokowa M., Teatr Wyspiańskiego, w: Wyspiański S., Dzieła zebrane, Kr. 1968, XV vol. 3–4; Słown. Teatru Pol. (fot., bibliogr., ikonogr.); – Dąbrowski S., Górski R., Fredro na scenie, W. 1963; Historia filmu polskiego, W. 1966 I; Michalik J., Dzieje teatru w Krakowie w latach 1893–1915. Teatr miejski, Kr. 1985 (fot.) (Dzieje teatru w Krakowie, V cz. 1 vol. 1–2); tenże, Dzieje teatru w Krakowie w latach 1893–1915. W cieniu Teatru Miejskiego, Kr. 1987 (Dzieje teatru w Krakowie, V cz. 2); Teatr przy ulicy Cegielnianej, Ł. 1980; Wilski Z., Polskie szkolnictwo teatralne 1811–1944, Wr. 1978; Wosiek M., Historia teatrów ludowych. Polskie zespoły zawodowe 1898–1914, Wr. 1975; Zienkiewicz T., Polskie życie literackie w Kijowie w latach 1905–1918, Olsztyn 1990; – Koźmian S., Teatr, Kr. 1959 I–II; Owerłło P., Z tamtej strony rampy, Kr. 1957; Pepłowski S., Teatr polski we Lwowie (1881–1890), Lw. 1891; Siedlecki A. Grzymała, Tadeusz Pawlikowski i jego krakowscy aktorzy, Kr. 1971; Solski L., Wspomnienia, Wyd. 2, Kr. 1961; Zapolska G., Listy, W. 1970 I–II; Zelwerowicz A., Pamięci Antoniego Siemaszki, „Scena Pol.” 1924 z. 3; – Mater. Red. PSB.

Rościsław Skręt